Rodzaje testamentów

Rodzaje testamentów

Prawo polskie wyróżnia testamenty zwykłe, a także testamenty szczególe. Do testamentów zwykłych zaliczamy testament holograficzny, notarialny oraz allograficzny. Z kolei do testamentów szczególnych zaliczamy testamenty ustne, podróżne i wojskowe. Przyjrzymy się im bliżej.

Testamenty zwykłe

Testament holograficzny

Spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą – jest to tzw. testament holograficzny.

Testament allograficzny

Ustawodawca przewiduje również możliwość sporządzenia testamentu allograficznego (zwany również testamentem urzędowym), który polega na tym, że w obecności dwóch świadków spadkodawca oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec:

• wójta (burmistrza, prezydenta miasta)
• starosty,
• marszałka województwa,
• sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.

Dochodzi wówczas do spisania oświadczenia spadkodawcy w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona, oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu. Co oczywiste osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testament w opisany powyżej sposób.

Wydaje się jednak, że krąg osób wymienionych powyżej należy interpretować ściśle i uznać należy go za zamknięty. Oznacza to, że należy wykluczyć złożenie np. przez spadkodawcę oświadczenia przed zastępcami lub osobami działającym z upoważnienia osób urzędowych. W podobnym tonie wypowiedział się Sąd Okręgowy w Gdańsku w postanowieniu z dnia
27 czerwca 2012 r. sygn. akt III Ca 128/12 wskazując, że „nie jest dopuszczalne sporządzenie testamentu allograficznego przed kimkolwiek innym, nawet jeżeli jest zastępcą jednej ze wskazanych w powołanym przepisie osób lub też ma uczestniczyć w sporządzaniu aktu ostatniej woli z polecenie czy też upoważnienia takiej osoby. Czynności prawa spadkowego mają bowiem charakter czynności osobistych także po stronie „osoby urzędowej.”

Testament notarialny

Kolejną formą testamentu zwykłego jest testament notarialny. To jedna z najbezpieczniejszych form sporządzenia testamentu zapewniająca zgodność dokumentu z przepisami prawa.

Testamenty szczególne

Ustawodawca przewidział sytuację, w której nie doszło zawczasu do zaplanowania sukcesji majątkowej, a konieczność jej uregulowania pojawiła się nagle lub w określonych okolicznościach.

Testament ustny

W takiej sytuacji, jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.

W wypadku, gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków. Jest to tzw. testament ustny.

Testament podróżny

Koleiną formą testamentu szczególnego jest tzw. testament podróżny. Ustawodawca przewidział, że podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym można sporządzić testament przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków; dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Podkreślić od razu należy, że do skorzystania z formy testamentu podróżnego nie jest konieczne spełnienie dodatkowych przesłanek np. obawy rychłej śmierci spadkodawcy (por. testament ustny).  Warto dodać, że jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny. Inaczej rzecz ujmując, jeżeli zawarcie testamentu podróżnego nie będzie możliwe można wówczas sporządzić testament ustny z tym zastrzeżeniem, że nie jest wymagana obawa rychłej śmierci albo szczególnych okoliczności.

Testament wojskowy

Istnieje jeszcze jedna forma rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci, a mianowicie poprzez sporządzenie testamentu wojskowego. Kodeks cywilny odsyła w tym zakresie do rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej wydanego w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości. Kwestię tę reguluje z kolei Rozporządzanie Ministra Obrony Narodowej z dnia 30 stycznia 1965 r. w sprawie testamentów wojskowych (Dz. U. 1965 nr 16. Poz. 93). Zgodnie z przywołanym wyżej Rozporządzeniem testament taki może zostać sporządzony tylko w określonych sytuacjach tj.:

• w czasie mobilizacji,
• w czasie wojny albo
• przybywania w niewoli.

Osobami uprawnionymi do sporządzenia takiego testamentu są:

1. żołnierze Sił Zbrojnych pełniący czynną służbę wojskową,
2. pracownicy cywilni zatrudnieni w Siłach Zbrojnych
3. osoby cywilne towarzyszące Siłom Zbrojnym, a mianowicie:
   1. członkowie personelu stowarzyszenia „Polski Czerwony Krzyż” i innych stowarzyszeń udzielających pomocy wojskowej służbie zdrowia;
   1. osoby wykonujące czynności duszpasterskie w Siłach Zbrojnych
   1. członkowie służb pomocniczych i inne osoby wykonujące świadczenia osobiste na rzecz Sił Zbrojnych.

Co istotne, testament wojskowy może być sporządzony również przez inne osoby cywilne niż wymienione powyżej, jeżeli znajdują się na obszarze będącym pod wyłącznym zarządem organów wojskowych albo na jednostce pływającej Marynarki Wojennej lub na statku powietrznym należącym do Sił Zbrojnych.

Testament wojskowy może być sporządzony według jednej z następujących form:

• spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie sędziemu wojskowemu, który spisuje ją w protokole z podaniem miejsca i daty jego sporządzenia, odczytuje protokół spadkodawcy i sporządza o tym wzmiankę; następnie protokół podpisują spadkodawca i sędzia, a jeżeli spadkodawca nie może się podpisać, sędzia wojskowy powinien zamieścić w protokole uwagę wyjaśniającą powód braku podpisu spadkodawcy;

• spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie w obecności dwóch świadków jednocześnie obecnych, z których jeden spisuje wolę spadkodawcy, podając miejsce i datę jej spisania, a następnie tak sporządzony testament podpisują spadkodawca i dwaj świadkowie;

• jeżeli spadkodawca nie może się podpisać, oświadcza ustnie swą ostatnią wolę w obecności trzech świadków jednocześnie obecnych, z których jeden spisuje wolę spadkodawcy podając miejsce i datę jej spisania wraz z wyjaśnieniem powodu braku podpisu spadkodawcy; tak sporządzony testament po odczytaniu go spadkodawcy i dokonaniu o tym wzmianki podpisują wszyscy trzej świadkowie.

Ponadto w razie obawy rychłej śmierci spadkodawcy wskutek odniesionych ran lub choroby albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie formy testamentu określonej w ust. 1 jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, testament wojskowy może być sporządzony również w tej formie, że spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie wobec dwóch świadków, choćby niejednocześnie obecnych;

Skuteczność wojskowego testamentu ustnego wymaga stwierdzenia jego treści w sposób przewidziany ustawowo.

Zachowek – ochrona najbliższych

Warto jednak pamiętać, że prawo spadkowe przewiduje instytucję zachowku. Nawet jeśli spadkodawca zdecyduje się pominąć najbliższą rodzinę w testamencie, niektóre osoby mają prawo do części majątku w ramach zachowku. Oznacza to, że choć testament jest podstawowym dokumentem wyrażającym wolę spadkodawcy, nie eliminuje on wszystkich obowiązków wobec najbliższych rodziny. Kwestia ta zostanie jednak szerzej omówiona w innym wpisie.

Niniejszy wpis przedstawia jedynie zarys tematu. Artykuł ten nie stanowi porady prawnej. Przypominam, że każda sprawa jest wielowątkowa i wymaga wnikliwej analizy.

 Jeżeli potrzebują Państwo profesjonalnej pomocy prawnej zapraszam do zakładki Kontakt. Porozmawiajmy o Twojej sprawie.